Monday 21 June 2010

21st June - the Whole World is waiting for...

Star Aderoid will be the brightest in the sky, starting 10 June. It will look as large as the sun from naked eye. This will culminate on 21stjune when the star comes within 34.65M miles of the earth. Be sure to watch the sky on june. 21 at 12:30 pm. It will look like the earth has 2 suns.!!
The next time Aderoid may come this close is in 2210.

Monday 1 March 2010

Уран бүтээл үргэлжилсээр....

Hard working... but still no output! :D

Dulaarhaar zurag avalt ehelnee... Ter ued aylaliin sonin saihnaasaa huvaaltsanaa.
Ymar ch bsan zai avchihiy.

Friday 8 January 2010

Шинэ оны анхны дугаар гарлаа.

Зиак энэ жилийн зурхай дээр миний зан төлөв янз янзаар буусан байна шүү. Эрхэс одсыг ажваас миний хувьд энэ жил сайхан, эрч хүчээр дүүрэн харагдана лээ. Ялангуяа жилийн сүүлээр томоохон юмы ард гарах төлөвлөгөөтэй байгаа гэсэн байна. Хувийн амьдралын хувьд ойр дотны хүмүүстэйгээ нийтэч байх нь ээлтэй гэсэн байна хичээнээ ккк. Харин хайр сэтгэлийн хувьд бүрхэг сонсогдож байна лээ дээ яах ч билээ.

Урд зүгт зочилсон тэмдэглэлээс гэвэл хонь ямааны махаа галуу шувууны махаар сольж, харь хэлээр нэвтрэлцэн байцааж суусаар байгаад таарсан даа. Өөр орны хүн болхоор виза гэж шаналгааны эд байдаг юм байна лээ. Яг харлахын даваан дээр жил солигдох гээд сэтгэл хөдлөл ихтэй байсныг ч хэлэх үү гэнэдээд нутагтаа ирчихсэн. Энэ удаа харин нилээн бэлтгэл хангагдсан явах төлөвлөгөө аль хэдийн гарцан олон хоногоор явуулах сурагтай.

Tuesday 8 December 2009

Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулахад дусал нэмэрлэхүй.

Нэгдүгээр багц.
Монгол улсын xүн амын тэн хагас нь нийслэл Улаанбаатар хотод амьдардаг бөгөөд үүнээс 40-50%-ийг гэр хорооллын айл өрх эзэлдэг гэж бодож байна. Эрс тэс уур амьсгалтай, өвлийн үнэмлэхүй градус нь 30 хэм хүйтэн нөхцөлд айл өрх нүүрс, модийг түлш болгон хэрэглэж байгаа нь Улаанбаатар хотын агаарт байх хүлэмжийн хийг нэмэгдүүлэхэд онцгой үүрэг гүйцэтгэж байна.
Иймээс гэр хорооллын айл өрхийг төвлөрсөн болон бие даасан дулаан хангамжид нэн яаралтай холбох. Гэхдээ нар, салxи, газар доорхи гүний дулааны эрчим хүчийг одоо байгаа төвлөрсөн системтэй хослуулан ашиглах нь хамгийн тохиромжтой арга юм. Дэлхийн дулаарлын эсрэг улс орон бүр өөр өөртөө зорилго, төлөвлөгөө боловсруулж, чадварлаг хэрэгжүүлж байна. Үүний тод жишээ бол Дани улс. Дани улс нийт эрчим хүчнийхээ 30%-ийг Салхин эрчим хүчээр хангаж байдаг. Хятад нийт эрчим хүчнийхээ 15%-ийг сэргээгдэх эрчим хүчээр хангах зорилт тавин ажиллаж байна.
Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулахад гэр хорооллын айл өрхийг нар, салхи гэх мэт сэргээгдэх эрчим хүчний бие даасан систем суурилуулах, одоо байгаа инженерийн шугам сүлжээнд холбох төслийг төрөөс дэмжиж ажил хэрэг болгох нь зүйтэй. Сэргээгдэх эрчим хүч нь техник технологи болон эдийн засгийн хувьд ашиггүй, өртөг өндөр учир улс орны практикт олон төрлийн эрх үүсвэрийг хослох замаар эрчим хүчээ гарган авах хандлагатай болжээ. Энэ практикийг манай оронд хэрэгжүүлэх нь гэр хорооллоос гарч байгаа хүлэмжийн хийг арилгах бүрэн боломжтой.

Хоёрдугаар багц.
Улаанбаатар хотод ногоон байгууламж, цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулах асуудлыг хот төлөвлөлтөнд тусгах нь нэн чухал юм. Шанхай хот 10-аад жилин өмнө агаарын бохирдол их, утаа тортог болсон хот байсан бөгөөд тэр үеээс хот төлөвлөлтөнд ногоон байгууламж босгох ажлыг тусгаж өгсөнөөр агаарын бохирдолоо мэдэгдэхүйц хувиар бууруулсан гэж хотын иргэд ярдаг.
Утаанбаатарыг Ногоонбаатар хот болгох арга хэмжээг албан байгууллага, пүүс компани, хамт олон, олон нийтэд танилцуулах. Төрөөс дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх, социализмын дэг журмаар явах нь зүйтэй. Үүргээ онцсайн биелүүлсэн албан байгуулгыг олон нийтэд сурталчилах, биелэлт муутай хамт олныг тв-ээр олон нийтэд ил тод гаргах арга хэмжээ авах зүйтэй.

Гуравдугаар багц.
Хөдөө орон нутагт ажлын байр бий болгох, орон нутгийн хөгжилд анхаарал хандуулах зүйтэй. Уг нь эхлээд хөдөө орон нутагт ажлын байр бий болговол Утаанбаатар хот маань Улаанбаатар хот болж болохоор байгаа юм шүү дээ. Тийм учраас хөдөө орон нутагт ажиллах сонирхолтой хүмүүсийн цалингийн доод хэмжээ 1 сая төгрөгөөр тогтоох. Хөгжлийн үе шатаар нь бие даасан цогц хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх гурван хэсэгт хуваах. Амлалтаа онцсайн биелүүлсэн аймгийн хамт олныг урамшуулах, хөдөлмөрийн алтан медалаар шагнах.

Tuesday 10 November 2009

Life is so wonderful and busy

Эээ хөөрхий блогоо мартах шахсан байна шүү. Би гэж xүн нийслэл Улаанбаатар хотод сууршаад нилээн хэдэн сар боллоо. Анх ирээд эргэн тойрон соёлтой залуучуудаар дүүрэн, гоё барууны машин холхилсон догь газар ирсэндээ их л сэтгэл хөдөлж билээ.За тэгээд дөнгөж ирээд нэгэн компанид шалгалт өгч гурван сарын туршилтын ажилтан болж орлоо. Сарын дараа анхны цалин бууваа. бөөн баяр болсон амьтан бүтэн сарын цалинг тавхан хоногт наргиж цэнгээд дуусгав. Байрны түрээс, унааны зардал юу ч үгүй болсноо мэдсэн юм шиг дараагийн 15 хоног байсан мөнгөө их гамтай хэрэглэж билээ. Амьдрал ажил гэр, сургууль гуравын дунд үргэлжилсээр л... нэг л мэдхэд 2010 он гарах дөхсөн байна даа. Дараа жилийн ажлын төлөвлөгөө зохиох ажил толгойноос гарч өгдөггүй дээ. Цаасан дээр бичиж санаагаа амраадаг юмуу даа. Төлөвлөгөө зохионо гэдэг бас чамгүй их тэвчээр авьяас шаарддаг юм байна аа. Ажил ундрах тусам илүү ихийг амжуулахыг хүсээд байх шинкжтэй. Гэхдээ аливаа ажлын гүйцэтгэлийн чанар, түргэн шуурхай биелүүлэлт, хэрэглэгчийн сэтгэл хангамж энд их чухал байх ёстой гэж бодном. Ямар ч байсан ирэх жилийн төлөвлөгөөгөө давуулан онц сайн биелүүлэхийн төлөө зүтгэе! оролдоод үзнэ ээ. Зүтгэл байвал зүүгээр ч худаг гаргана гэдэг шүү дээ.
Жинхэнэ кайф - Хэд хоногийн өмнө МАНЮ - Чэлсий хоёрын тулааныг нойроо хагаслан байж үзсэн, үнэхээр гоё сэтгэл хөдөлгөсөн кайфтай тоглолт болсон шүү. Дээрээс нь мөрийгээ авна гэж бодохоор их сайхан байна аа.
Өө нээрээ саяхан андуудын зөвлөснөөр Тэнгис кино танхимд зочилж "Би чамд хайртай 2" кино үзэж сонирхсон юм байна. Анх удаа орж байгааг ч хэлэх үү их гоё санагдсан шүү. Киноний хувьд Overall rate 7.5/10 баймаар кино байна лээ.
Өө нээрээ Гончиг ахаа их гоё үг байна лээ. Түр хэрэглэж байгаад өгье.

Friday 1 May 2009

Цэвэр Хөгжлийн Механизм

Өнөөгийн ахмад болон дунд үеийнхнийг бага байхад түрийгээр байтугай татсан цас намар орж хавар болтол хайлалгүй үлддэг байлаа. Гэтэл одоо ямар байгааг бид өөрсдөө харж мэдэрч байна. Үндсэндээ цасны барааг харахгүй талдаа орох гээд байна шүү. Яагаад ийм байдалд орж байна гэсэн асуулт зүй ёсоор гарч байгаа биз. Энэ нь зөвхөн Монголд биш дэлхий нийтийн асуудал болоод байгаа бөгөөд энэхүү дулаарлын шалтгааныг агаар дахь хүлэмжийн хий ихэссэнтэй холбоотой гэдгийг эрдэмтэд нэгэнт тогтоожээ.

1990-ээд оны эхээр батлагдсан НҮБ-ын уур амьсгалын өөрчлөлтийн суурь конвенци батлагдсанаар хүлэмжийн хийг бууруулах Киотогийн протокол 1997 онд төрөн гарч, 2005 оноос хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлжээ. Энэхүү протоколоор дэлхийн дулаарлын гол эх үүсвэр буюу хүлэмжийн хийн ялгаралтыг аж үйлдвэржсэн, хөгжилтэй орнууд 2012 он гэхэд 1990 оны түвшингээс 5-аас доошгүй хувиар бууруулах үүрэг хүлээжээ. Энэхүү протоколд хөгжиж буй орнууд нэгдэн үр өгөөжийг нь хүртсээр байна. Манай улс энэхүү протоколыг 1999 онд баталжээ. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улс Киотогийн протоколын зах зээлийн зарчимд суурилсан 3 механизмын нэг Цэвэр Хөгжлийн Механизм хэмээх үйл ажиллагаанд оролцох эрхтэй болсон бөгөөд хүлэмжийн хийг бууруулсан аливаа төсөл хэрэгжүүлснийхээ төлөө урамшуулал болгон мөнгө авах бололцоотой гэсэн үг.

Бид хэрхэн оролцох вэ? Хүлэмжийн хий гэж юу вэ? Дэлхийн дулаарлыг багасгасныхаа төлөө хэрхэн мөнгө, хөрөнгө оруулалт олж болох вэ буюу бууруулсан хүлэмжийн хийн ялгаралтыг хэрхэн борлуулах вэ? гэх мэт асуултууд зүй ёсоор гарна. Юуны өмнө хүлэмжийн хий гэж юу болох талаар товч дурдъя.

Хүлэмжийн хий гэдэгт нүүрсхүчлийн хий-С02, метан-СН4, азотын исэл-(N20), фторт нүүрс ус-(HFCs), перфторт нүүрс-(PFCs), гексафторт сульфат-(SF6) нэгдлүүдийг багтааж байгаа юм. Эдгээрийн эх үүсвэрүүдэд хатуу түлш буюу нүүрс болон бензин шатахуун, тослох материалын шатаалт, барилгын болон бусад үйлдвэрлэл, тээврийн хэрэгслүүд, хатуу хог хаягдал, нефть, байгалийн хий, уул уурхай эрдэс баялгийн олборлолт, химийн үйлдвэрлэл, фторт нэгдлүүдийг үйлдвэрлэдэг болон хэрэглэдэг аливаа үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй, мал аж ахуйн гаралтай өтөг бууц зэргийг багтааж болно.

Тэгэхлээр эрчим хүчний үр ашигтай үйлдвэрлэл, дамжуулалт түгээлт, хэрэглээг нэвтрүүлсэн, сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлсэн, ойжуулалт болон ой нөхөн сэргээсэн ер нь л байгальд ээлтэй бөгөөд хүлэмжийн хийг бууруулсан технологи бүхий аливаа төслийг санаачлан хэрэгжүүлж үр дүнгий нь хөндлөнгийн магадлан итгэмжлэгдсэн байгууллагаар батлуулан бүртгүүлж нотолгоо авсан тохиолдолд нэг тонн нүүрсхүчлийн хийг дунджаар 20 америк доллароор тооцон олон улсын зах зээлд худалдах бололцоотой гэсэн үг. Тухайлбал, та метаний хийг ашиглан цахилгаан дулааны эрчим хүч үйлдвэрлэсэн төсөл хэрэгжүүлбэл 1 тонн метаныг нүүрсхүчлийн хийнээс 21 дахин илүү үнээр борлуулах боломж бас бий.

Өөрөөр хэлбэл, метан нь нүүрсхүчлийн хийнээс 21 дахин илүү хортой хий гэсэн утгаар нь тооцдог. Манай орны хувьд энэ төрлийн ажил эхлэл төдий байгаа хэдий ч одоогоор Дөргөн, Тайширын усан цахилгаан станц, Монгол Зуух ХХК-ний төслүүд Цэвэр Хөгжлийн Механизмын Гүйцэтгэх зөвлөлд бүртгүүлсэн. Тиймээс энэ үйл ажиллагаанд аль болох олон төслийг хамруулах, иргэд байгууллагуудад ойлголт, мэдээлэл хүргэх, зөвлөгөө өгөх чиглэлээр БОАЖЯ-ны харьяанд Цэвэр Хөгжлийн Механизмын Үндэсний Товчоо байгуулагдан ажиллаж байгаа бөгөөд Дэлхийн банк, Японы бодлого хүний нөөцийн хөгжлийн хөтөлбөртэй хамтран чадавхийг бэхжүүлэх төслийг мөн хэрэгжүүлж байгаа билээ.

source: http://news.gogo.mn/r/53166

Thursday 16 April 2009

Уншихад илүүдэхгүй

Эрчим
Эдийн засгийн суурь салбар-эрчим хүчний хувьд Монгол улс гүн хомсдолд орох ойрхон байгаа юм. Говийн эрчмийн хэрэгцээ гэлтгүй ердөө Улаанбаатарын хэрэгцээг хангахад нэн хүнд болоод байна. Асуудлыг шийдвэрлэхээр Дулааны тавдугаар станц барих талаар нэлээд хэдэн жилийн өмнөөс ярьж эхэлсэн. Эхэндээ шинэ станцыг БНСУ-ын тал барьж байгуулах тухай яригдсан билээ. Газар байршлыг нь ч ерөнхийдөө товлоод байв. Харин энэ асуудал хэсэг чимээгүй болсны эцэст Улаанбаатарын Дулааны тавдугаар станцын тендерт БНХАУ идэвхтэй бэлтгэж эхэллээ. Бусад оролцогч , өрсөлдөгч яагаад гарч ирэхгүй байгааг хэлж мэдэхгүй нь. Юутай ч станцыг барихаар төлөвлөсөн газарт айлууд хэдийнэ хашаа хатгаад эхэлчихсэн, тендерт оролцогч аанай л ховор, ганц улсаар хязгаарлагдсаар байна.

Тавдугаар станцын хүчин чадлыг 300 Мгв байхаар төлөвлөжээ. Энэ станц зөвхөн Улаанбаатараар овоглохгүй, урагшаа домогт Оюутолгой руу эрчим нийлүүлж магадгүй. Ийм утгаараа тавдугаар станцын бүтээн байгуулалт нь яах аргагүй ойрын хэдэн жилд хийхээр төлөвлөгдсөн нүсэр ажлуудын нэг ээ. Тендер нь удаашрах хандлагатай гэнэ. Нэг оролцогчтой тендер гэж байх биш дээ.

Эрчим хүчний бүтээн байгуулалтуудын аваргын аваргаар Шивээ-Овоогийн хүрэн нүүрсний уурхайг түшиглэн байгуулах дулааны станцыг нэрлэе. Аварга бүтээн байгуулалт төдийгүй эрчмийн салбартаа овгор үүрэг гүйцэтгэх гэнэ. Энд үйлдвэрлэх эрчмийн хэмжээ нь 3600 МГв. Улаанбаатарын зүүнтээ баригдах тавдугаар станцын хүчин чадалтай харьцуул даа? Хэд дахин том энэхүү байгууламж үйлдвэрлэсэн эрчим хүчээ БНХАУ-д экспортолно. Мөн л Хятадын тал Шивээ-Овоогийн цахилгаан станцыг байгуулах бололтой. Хашаа хорооны хязгаарын тухай дээр дэмий нэг дурдсангүй. Уул уурхай, эрчим хүч, төмөр замын бүтээн байгуулалтад маш их хөрөнгө зарцуулдаг агаад санхүүжилтийн хэмжээнээс айж цочирдохгүй улс орон бол ОХУ ба Хятад болоод байна. Тэд Монгол улсын нутаг дэвсгэр дэх ашигт малтмалын том ордуудыг олборлох ажилд оролцох сонирхолтой төдийгүй дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтад хөрөнгө хүч гаргахаас татгалзахгүй.

Өнөөдөр монголчууд бидний өөр зуураа маргалдан наашаа цаашаа гээд байгаа Хөрөнгө оруулалтын гэрээ батлагдсаны дараа өрнөх их бүтээн байгуулалтын зүр зураг тодорч байна аа гэсэн үг. Их говь ба нийслэлийг холбосон эрчмийн нэг урсгал байж болох нь. Түүнчлэн Шивээ-Овоогоос урд хөршийг чиглэсэн бас нэг том маршрут эрчмийн үйлдвэрлэлийн хувьд тодорхой болоод байна. Шивээ-Овоог гэхдээ зөвхөн хятадуудад зориулагдсан станц мэтээр нэлэнхүйд нь хардаад яахав. Манай улсын төвийн бүсийн эрчмийн хэрэгцээг хангах төдийгүй говийн бүсийн нэг том эх үүсвэр болж чадах өндөр хүчин чадалтай байх юм. Мөн Чойр-Нялгын нүүрсний бассейнийг түшиглээд шингэн түлшний үйлдвэр байгуулах хэтийн төлөвлөгөө манай Засгийн газарт байгаа. Уг сав газарт Шивээ-Овоо багтдаг. Дулааны дээрх хоёр станцын талаар нийтлэлийнхээ эхэнд онцлон дурдсаны учир нь БНХАУ-аас авах арилжааны зээлийн зарим хэсгийг эдгээр ажилд зарцуулах магадгүй юм. Шивээ-Овоод эрчим хүчний цогцолбор барих хэлэлцээрийг Засгийн газрын тэргүүн өнөөдөр Хятадын удирдлагуудтай хийж байна. Уг цогцолборыг 2016 он хүртэл барьж байгуулах бололтой. Мөн л яг өнөөдөр хэлэлцээрийг нь үзэглэх гэж буй Хятадын 1.5 тэрбум ам. доллар арилжааны зээлийн нөхцөл нь арван жилээс урт хугацаатай гэсэн ерөнхий дүр зураг гараад байгаа. Түүнчлэн арилжааны зээлийнхээ зориулалтыг Хятад улс нь Монголын уул уурхай ба барилгын салбарт оруулах маягаар нөхцөл болзол тавих бололтой. Ийм хэмжээний зээлийг шингээх чадвар манай уул уурхай , барилгын салбарт бий.

Харин аюулгүй байдлын үүднээс авч үзвэл манай улс эрчим хүчний томоохон эх үүсвэрүүдээ Хятад улсын хөрөнгө оруулалтаар байгуулах гэж буйд болгоомжлох ёстой. Эрчмийн шинэ шугамуудын ийм дүр зураг говийн уудамд гарч байна. Үүний зэрэгцээ Тавантолгойн коксжих нүүрсний ордыг түшиглэн 600 МГв-ын хүчин чадалтай дулааны станц байгуулах төлөвлөгөө бий. Энэхүү станцын хүчин чадлыг цаашид 2000 МГв болтол нь нэмэгдүүлэх боломжтой хэмээн манай судлаачид үзэж байгаа. Хэн уг станцыг барьж байгуулах тухайд одоогоор мэдээлэл үгүй байна. Юутай ч Тавантолгойгоос гарах “хаягдал муу” нүүрсээр асар их эрчим үйлдвэрлэх боломж байгаагаас үзэхүл эндээс их говийн ахуйн болоод уурхайнуудын хэрэгцээг урт хугацаанд хангах боломжтой. Лавтай Засгийн газар тендер зарлаж гүйцэтгэгчийг шалгаруулах байх. Дулааны томоохон станцын зөвхөн техник-эдийн засгийн үндэслэл боловсруулах олон улсын мэргэжлийн багийн ажлын хөлсөнд 300.000 орчим ам. доллар төлдөг, төсөл амжилттай хэрэгжсэн тохиолдолд нийт 1-2 сая ам. долларын хүрээнд ажлын хөлс гардаг гэсэн жишгийг судлаачид манай Засгийн газарт танилцуулжээ.

Том том мөнгөн дүн эрээлжилсэн төслүүд бидний өмнө овоорчээ. Дэд бүтцийн нүсэр бүтээн байгуулалтыг санхүүжүүлэх хөрөнгө Монголын Засгийн газарт байхгүй юм. Байхгүй мөнгийг бартер хийж босгох санаа бас гараад байна. Тэр бол уул уурхайн бүтээгдэхүүнээрээ төлбөрийн баталгаа гаргах хувилбар. Энэ ажилд “Эрдэнэс МГЛ” компанийг Засгийн газар өмнөө барина. “Эрдэнэс МГЛ” төрийн өмчит компани маань Б. Энэбиш захиралтайгаа цуг , жаахан хошигновол, “амьд” баталгаа болох нь ээ, хөөрхий.

Шийдвэрийг Засгийн газрын өнгөрсөн долоо хоногийн ээлжит бус хуралдаанаас гаргасан юм. Өөрөөр хэлбэл, “Эрдэнэс МГЛ” төрийн өмчит компанийн эзэмшиж буй Тавантолгойн орд газрын лицензээр том төслүүдэд хөрөнгийн баталгаа гаргана гэж ойлгож болох юм. Түүнчлэн “Эрдэнэс МГЛ”-ийн мэдэлд “Монголын төмөр зам” ХК хэмээх шинэ байгууллагын хувьцааны хэсэг бас очих бололтой.

Монгол улсад ойрын 3-7 жилд байгуулагдах дулааны станцуудын талаар товч дурдахад ийм. Одоогоор бүгдээрээ төсөл хэлбэрээр цаасан дээр төлөвлөгдсөн байна. Хамгийн ойрын хугацаанд ашиглалтад өгөх шаардлагатай нь Тавантолгойн ордод байгуулагдах станц юм. Оюутолгойн хувьд уурхайн барилгын ажил хийгдэх явцад Хятадаас эрчмээ авна. Эхний ээлжинд , уурхай бага хүчин чадлаараа ажиллах үед цахилгааны хэрэглээ 50 МГв орчим байна гэж үзээд “Оюутолгой” төслийнхөн эрчмийн хангалтад тэгтлээ санаа зовохгүй байгаа юм. Оргил ачааллынхаа үед Оюутолгойн уурхайд 300 орчим МГв-ын хэрэгцээ бий болно. Тэр болтол Кит Маршал “хашаан дотроо” станцаа байгуулаад, эсвэл Хятадаас эрчим хүч аваад үйлдвэрлэлээ төвөггүй явуулаад байх аж. Энэхүү “Хашааны гадна, доторх” тухай ойлголт бол Монгол улсын Засгийн газарт хийх учиртай маш олон ажил үлдээд байгааг ойлгуулах гэсэн зүйрлэл юм. Тухайлбал, зөвхөн дулааны том том станцуудын тухай өнөөдөр ярьж байгаа боловч дамжуулах шугамыг хэн, ямар хөрөнгөөр татах, цаашид арчлалт хамгаалалтыг хэн хариуцах гээд асуудлууд ар араасаа ундарна. Говийн бүсийн хөгжлийг цогц байдлаар харах , төлөвлөх, ажлуудыг уялдуулах субьект нь Монгол улсын Засгийн газар болоод байна. Хөрөнгө оруулагчдын хувьд хашаа хашаандаа хаалгаа хаагаад ажиллаад байж мэдэх тул бүс нутгийн хөгжлийн ажлуудад тэднийг хэрхэн татан оролцуулахыг зохицуулах оператор нь Засгийн газар болох нь ээ.

Зам
Эрчим нь эх орны аюулгүй байдлын амин чухал асуудал бол бүтээгдэхүүн тээвэрлэх зам нь биднийг тэжээх мөнгөн хөрөнгийн гол судас юм. Тэр ч утгаараа орд газруудаас зах зээл хүртэл хэн зам татна тэр этгээд голлон тоглогч болох гээд байна. Дахиад Китийн нэрийг дуудаж, чихийг нь халууцуулах нь ээ, түүнд төмөр зам хэрэггүй. Зэсийн баяжмалыг засмалаар зөөгөөд байж болох гэнэ. Харин Тавантолгойн коксжих нүүрс хэмээх алтнаас дутуугүй ач холбогдолтой баялгийг зөвхөн төмөр замаар зөөвөрлөнө. Тийм ч учраас Транс Сибирийн төмөр замын эзэн, Транс Монголын төмөр замын талыг эзэмшигч ноён В.Якунины нэрийг монголчууд ингэтлээ сайн цээжилжээ. Тавантолгойн нүүрсийг зөвхөн урд хөрш рүү ачаад байхгүйн тулд Монгол улс түүхэндээ анх удаа маш том шийдвэр гаргалаа. Энэ шийдвэрийг манай олон нийт одоохондоо тэгтлээ анзаараагүй байна. Тавантолгойгоос Зүүнбаян, цаашлаад Чойбалсанг зүглэх төмөр замын магистрал татна гэдэг бол дэндүү том бүтээн байгуулалт юм. 920 км урт замыг та төсөөлнө үү. Уртынхаа хэрээр мөнгө шаардсан ажил. “Галзуу” хүн л зориглон барьж авах ажил.

Говийн бүсийн дэд бүтцийн судалгааг Монгол улсын Засгийн газрын хүсэлтээр Дэлхийн банкны мэргэжилтнүүд хийсэн билээ. Тэд ажлынхаа үр дүнг яг жилийн өмнөөс эхлэн нийт дөрвөн удаа тайлагналаа. Өнгөрсөн оны тав, ес, аравдугаар сард төслийн баг ажлынхаа эхний үр дүнгүүдийг манай талд танилцуулсан бол дөрөвдүгээр сарын 13-14 –ний өдрүүдэд судалгааны нэлээд цэгцэрсэн сүүлийн хувилбарыг Монголын төр, засгийн байгууллагуудад танилцуулан, өргөн хэлэлцүүлэг өрнүүллээ. Хэлэлцүүлгийн явцад гарсан саналуудыг нэгтгээд , эцсийн байдлаар төслийн дүнг ирэх зургаа, долдугаар сард бэлэн болгох бололтой. Дэлхийн банкны дэд бүтцийн ахлах мэргэжилтэн Жеймс Рейхерт тээврийн шинэ маршрутын талаарх судалгааны дүнгээ танилцуулж байх мөчид Засгийн газрын ээлжит бус хуралдаан болж байсан юм. Энэ хуралдаанаас төмөр замын хоёрдугаар маршрут буюу Монголын хувьд нэг ёсны БАМ-ыг байгуулахаар шийдвэрлэжээ. Дэлхийн банкны судлаач нүүрс тээвэрлэх боломжит нийт зургаан маршрут гарган, өртөг зардлыг харьцуулан танилцуулсан ба манай улсын сонгосон маршрут нь эдний дотроос хамгийн урт, өртөг ихтэй нь байлаа.

Гадаадын мэргэжилтнүүд төмөр замын магистралийн хойд чиглэлийг Тавантолгойгоос яагаад ч юм шууд Айраг-Чойбалсантай холбож судлаад байсан. Харин манай тал Тавантолгойгоос татах замаа Цагаан суваргын зэсийн ордыг дайруулж , улмаар цааш нь Зүүнбаян, Сайншандаар дамжуулж байж, Чойбалсан тийш зүглүүлэх их урт хувилбар дээр тогтсон билээ. Говийн бүсийн ордуудын ирээдүйг арай алс хэтэд харсан хувилбар юм. Энэхүү уртын урт замын талаар өнгөрсөн намраас эхлэн ОХУ ба БНСУ-ын талтай Засгийн газар үндсэндээ тохиролцоод байлаа. Тавих зардал гэж тоймгүй их дүн гарна. Тэр хөрөнгийг Өмнөд Солонгосын 11 компанийн консорциум гаргах болж байна. Хөрөнгийн баталгаа нь Тавантолгойгоос олборлох коксжих нүүрс. БНСУ-ын эрчим хүчний эрэлт хэрэгцээг хангах түүхий эд нийлүүлэх бартерийн байдлаар төлбөрийн асуудлыг урьдчилан шийдэх чигтэй байна. Монгол улсын түүхэнд тэмдэглэгдэх төмөр замын их бүтээн байгуулалтын нөгөө нэг оролцогч тал нь Монгол-Оросын хамтарсан төмөр замын шинэ компани байх юм.

Чойбалсангаас цааш уг зам Соловьевскийн хилийн боомтоор дайрч, Владивосток чиглэн жирэлзэн одох нь ээ. Транс Сибирийн төмөр замын шинэ өрсөлдөгч хэмээн манай мөрөөдлийн замыг одооноос эхлэн ярьцгааж байна. Ирээдүйтэй гэсэн санаа.

Зүүн хойд Азийн эрчмийн хэрэгцээг судлан харсан хүмүүсийн хувьд бол барьж авахаас аргагүй хэрэгцээтэй ажил юм. Монгол улс Зүүн хойд Азийн зах зээлийн нүүрсний эрэлт хэрэгцээг хангах замаа ийнхүү татах санаатай байна. Мэдээж мөнгө байхгүй. Энэбиш даргын компани баталгаа нь болж өгөөд, урьдчилсан төлбөрт үйлчилгээ үзүүлнэ.

“Эрдэнэс МГЛ” компани одоо ид шидээ үзүүлэх цаг ирлээ. Аладины үлгэрийн цаг дуусав. Ажил хэрэг, бодит хэлэлцээрүүдийн үе иржээ. Ийм утгаараа өнөөдөр БНХАУ-д хоёр улсын Засгийн газар хооронд үзэглэж буй Тээврийн хэлэлцээр нь монголчуудын мөнгө хэтэвчтэй холбоотой асуудал болчихоод байна. 1991 онд Хятад-Монголын хооронд байгуулсан Тээврийн хэлэлцээрийг шинэчилж байгаа нь энэ ээ. Цаад утга нь манай тал Хятадаар дамжин өнгөрөх тээврийн асуудлаа жаахан хөнгөвчлүүлэх санаатай “үзэж” эхэлсэн гэсэн үг. Дамжин өнгөрөх, нэвтрэх гарцаа “онгойлгохгүй” юм бол Тавантолгойн баялаг баялаг биш, Хятадын түүхий эдийн бааз болохоос хэтрэхгүй. Хятад улсын нутгаар дайруулан хилийн боомт хүрч, улмаар гадаад их далайд бүтээгдэхүүнээ гаргахын цэвэр утга, цэнгэг салхи нь чухамдаа дамжин өнгөрүүлэх нэвтрэлтийг цэвэрлэх явдал болоод байна. Ийм тээвэрлэлтийн асуудал хойд чигийн төмөр замд ч мөн хамаатай. Хэдийгээр Монгол улс нь ОХУ-ын “Оросын төмөр зам” нээлттэй хувьцаат нийгэмлэгтэй (РЖД ОАО) хамтарсан компани байгуулах гэж байгаа боловч хойд хөршийн замчид өмнөдийнхөөс хоёр дахин үнэтэй тариф санал болгодог. Өртөг ихтэй төдийгүй эрсдэл өндөртэй төмөр зам билээ. “Оросын төмөр зам” нийгэмлэгийн тэргүүн В.Якунинтай эндээ бид тохиролцож болох ч тэндээ далайн боомтуудад Оросын бизнесийнхэн хувь хувийнхаа эзэмшлийг тогтоочихсон , өндөр тариф нэхээд сууж чадах юм. Ийм бэрхшээл бодитой байгааг Дэлхийн банкны судлаачид төслийн тайландаа дэлгэрэнгүй дурджээ.

Энд төмөр замын ганцхан том маршрутын талаар цухас өгүүллээ. Төмөр зам барьж байгуулах субьектэд ашигт малтмалын орд газарт үйл ажиллагаа явуулах боломж нээж өгсөн Засгийн газрын шийдвэрийн талаар бас хоёр үг хэлхэх хэрэгтэй байх. Засгийн газрын дөрөвдүгээр сарын 13-ны хуралдаанаас ийм шийдвэр гаргасан юм. Шууд Якунины компани хэмээн нэр заагаагүй боловч ямар ч байсан Монгол-Оросын хамтарсан төмөр замын шинэ компани охин компаниараа дамжуулан ашигт малтмалын орд ашиглах ажилд оролцох эрхийг нээж өгчээ. Энэ шийдвэрээс улбаалаад Монгол нутагт уул уурхайн “охид “ цөөнгүй мэндлэх бололтой. Гол нь Тавантолгойн тендерт Оросын компаниуд нэг хүчтэй өрсөлдөгч болох нь ойлгомжтой болжээ. Уурхай эзэмшигч ба төмөр замыг хариуцагч компаниуд нь нэг эзний хоёр зарц байх вий, эндээс төмөр замыг гуравдагч этгээдэд ашиглуулах харилцаа хүндрэлд орох вий гэсэн болгоомжлол байна.

Говийн газрын зураг ийнхүү өөрчлөгдөж байна. Хэн юу эзэмших вэ гэдэг нь ягуухан тодорсоор байна. Хашаан дотроо , дүрэм журмын хүрээнд ажиллах хөрөнгө оруулагч байхын зэрэгцээ хаа хамаагүй харайж очоод байх ашиг сонирхлын дүр зургууд ч тодорсоор байгаа юм. Тиймээс Монголын зөвхөн өмнөдийг бус, эх орны ирээдүйг өргөн утгаар нь тодорхойлсон яриа хэлэлцээрүүдийн тухай манай олон нийт бодит мэдээлэлтэй байх ёстой.
Нэг , хоёр өнгийн далбаа нэлэнхүйдээ намираад байна гэж айхад бас эрт юм. ХБНГУ-ын Төмөр замын концерн Ухаа худагаас Гашуун сухайт хүртэл төмөр зам тавих төсөлд оролцох болжээ. Түүнчлэн Тавантолгойн ордыг түшиглэн байгуулах нефть -химийн цогцолборыг Германы технологоор шийдвэрлэх нь ээ гэсэн хүлээлт байна. Европын Сэргээн Босголт , Хөгжлийн банк “Энержи Ресурс”–ын нэг хувьцаа эзэмшигч болсон нь говьд тойруулан босгох хашааны өнгөнд эерүү зохицол нэмжээ. “Энержи Ресурс” мөн л охинтой болсон агаад “ Энержи Ресурс Раил” компани нь Гашуун Сухайтаар дамжуулан Хятадын боомт хүртэл төмөр зам татах төсөл хэрэгжүүлнэ. Ингэхдээ Хятадын Шинхуатай хамтран ажиллах аж.

Оператор
Говьд 2015 он хүртэл дэд бүтэц байгуулах нийт зардал 5.1 тэрбум ам. доллар байна гэсэн урьдчилсан тооцоо гарчээ. Маш их ажил хийгдэнэ. Нийтлэлдээ , хот суурин байгуулах, усны судалгаа, хайгуул, эрчим хүчний дамжуулах шугамын тухай задлан дурдаагүй, зөвхөн төмөр зам, цахилгаан станцын заримынх нь талаар өгүүллээ. Энэ бүх бүтээн байгуулалтыг зохицуулах үүрэг Монгол улсын төр, засгийн өмнө ирээд байна. Ярих бус, хийх цаг боллоо гэсэн үг. Яаж хийхээс олон зүйл, тэр дундаа эдийн засгийн ирээдүй, үндэсний аюулгүй байдал тодорхойлогдоно. Яг одоо ойлгогдож буй зүйл нь энэ их хөрөнгө, нарийн мэргэжил шаардсан ажлыг төр, засаг дангаараа барж дийлэхгүй. Хувийн хөрөнгө оруулалтаар шийднэ. Дэд бүтцийн төслүүд эрсдэл ихтэй, зардал өндөр. Тэгэхээр юм болгон руу Засгийн газар давхиж ороод, хариуцлага үүрээд байхын хэрээр өөрөө давхар эрсдэл хүлээнэ гэсэн үг. Засгийн газрын эрсдэл гэдэг ард иргэдэд учрах эрсдэл юм.

Өөрөөр хэлбэл , төр ба хувийн хэвшил жинхэнэ утгаараа хамтран ажиллах өдрүүд ирсэн байна. Энэхүү шинэ харилцааг зохицуулах хуулийн төслийг өдгөө УИХ дахь Ажлын хэсэг боловсруулж байна. РРР буюу Public Private Partnership –ийн зарчим дээр суурилсан хууль эрх зүйн орчин Монголд цоо шинээр бүрдэнэ. Концессийн хуулийн үндсэн дээр асуудлыг зохицуулах хувилбар яригдаж байна. Хууль гарах төдийгүй шинэ байгууллага мэндлэх бололтой.

Өмнөд бүсийн дэд бүтцийн төслүүдийн оператор-зохицуулагч болж ажиллах байгууллагын талаар одоо дөнгөж ярих төдий байгаа юм. Бие даасан газар байх уу, Сангийн яамны дэргэд байгуулах уу, Үндэсний хөгжил шинэтгэлийн хороонд хариуцуулах уу, шийдвэр гаргах эрх мэдэл нь ямар байх вэ гэхчлэн ажиллах “раамыг” нь зангидах судалгаа хийгдэж байна. Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хорооныхон энэхүү асуудлыг судалж тодорхой болгох үүрэг хүлээжээ.

Хөрөнгө оруулагчид хашаа хашаандаа ажлаа хийгээд эхэллээ. Тэр болгоныг зангидах, уялдуулах эрх зүйн орчин төдийгүй бодит удирдлага , координатор нэн хэрэгцээтэй боллоо. Хоёр толгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ батлагдчихвал л болчих аятай, цаашаа наадам залгаад, найрлаад амраад явчих шинжтэй яриа хөөрөөнүүд байх. Тэгвэл ажил дөнгөж эхэлж, бүр нарийн төвөгтэй шатандаа орсныг ард түмэн ойлгох цаг болжээ. Өнөөдөр хилийн чанадад хийгдэж буй хэлэлцээрүүдийн торгон үзүүр чухамдаа говийн өмнөдөд ойрын дор хаяж 20-30 жилд хэрэгжих том төслүүдийн хувь заяаг, өөрөөр хэлбэл бидний үр хойчийн ирээдүйг шийдэж байна. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл дээр асуудал байнга яригдаж, шүүгдэн, хэлэлцэж буй биз ээ хэмээн найдъя.

Яагаад ч юм бэ бид дотооддоо өнгөц асуудал дээр учиргүй шуугиж орилолддог боловч асуудлын мөн чанар хаанаас хөвөрч эхэлснийг үл анзаардаг. Канадын Western Prospector компани Дорнод аймгийн Гурванбулагийн ураны орд эзэмших лицензээ Хятадын төрийн мэдлийн компанид худалдах хэлэлцээр яагаад хийх болов? Хариулт нь энгийн. Ерөнхий сайд гуравдугаар сард ОХУ-д албан ёсны айлчлал хийх үеэрээ Ураны салбарт хамтран ажиллах хэлэлцээрт гарын үсэг зурсны дараа Канадын компани эндэх үйл ажиллагааныхаа ирээдүйг өмнөхөөс өөрөөр төсөөлж эхэлсэн билээ. 2025 оны үеэс дэлхийн эрчмийн шинэ залуу хаанд өргөмжлөгдөх ураны төлөөх өрсөлдөөн одооноос эхэлж буйн дохио юм. Тиймээс өнөөдөр манай төр, засгийн удирдлагуудын үзэглэж хэлэлцэж буй асуудал болгон ард иргэдийн анхаарал сонорт хүрэх учиртай.

Өмнийн их говийн шаргал газрын зураг түмэн өнгөөр хэрчигдсэн ирээдүйн төсөөллүүд бэлэн болжээ. Энэ бол бидний махбодийн нэг хэсэг. Эзний ёсоор хандах хүмүүс нь зөвхөн монголчууд. Жижиг хашаан доторх ажлуудыг Монгол улсын эрчим хүчний нэгдсэн бодлоготой, Бүсчилсэн хөгжлийн бодлоготой, Эрдэс баялгийн салбарыг 2015 он хүртэл хөгжүүлэх талаар төрөөс баримтлах хөтөлбөртэй, Мянганы замтай , Ази-Европыг холбох олон улсын трассуудтай нэгтгэн зангидах үндсэн оператор, том хашааны эзэн нь монголчууд өөрсдөө юм.

Source: http://news.gogo.mn/r/52514